«Το δάκρυ της Παναγίας, ένας ύμνος για τη Σμύρνη»

του Θανάση Σταυρόπουλου

Σκηνοθεσία: Μενέλαος Τζαβέλλας

Από Τετάρτη 30 Νοεμβρίου στο Θέατρο Αλκμήνη

Η φετινή χρονιά, το 2022, έχει έναν ιδιαίτερο συμβολισμό μιας και συμπληρώνονται 100 χρόνια από την κορύφωση των γεγονότων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Μια θλιβερή επέτειος που έχει αφήσει τραυματικό αποτύπωμα όχι μόνο στη συνείδηση των απογόνων του Μικρασιατικού Ελληνισμού αλλά και στο σύνολο των Ελλήνων. Με αφορμή τη θύμηση της θλιβερής επετείου, σας παρουσιάζουμε τη νέα θεατρική παραγωγή «Το δάκρυ της Παναγίας, ένας ύμνος για τη Σμύρνη» σε κείμενο του Θανάση Ν. Σταυρόπουλου και σκηνοθεσία του Μενέλαου Τζαβέλλα. Οι παραστάσεις θα ξεκινήσουν την Τετάρτη 30 Νοεμβρίου και θα παρουσιάζονται κάθε Τετάρτη στις 8:30 μ.μ. στο Θέατρο Αλκμήνη.

Το θεατρικό αυτό έργο είναι μια πρόταση που συνθέτει δύο τόσο διαφορετικές πτυχές της Ιστορίας. Αυτής του Θείου Δράματος, και συγκεκριμένα την πορεία του Ιησού προς τον Γολγοθά, και τον μαρτυρικό διωγμό των Ελλήνων, και όχι μόνο, από την πολύπαθη Σμύρνη. Για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία του θεάτρου, η Μήτηρ Θεού ενσαρκώνεται στη σκηνή, σε μια καθηλωτική παράσταση, με απόλυτο σεβασμό, από μια από τις σημαντικότερες ηθοποιούς της ελληνικής θεατρικής σκηνής, τη Γεωργία Ζώη. Ησπουδαία τραγουδοποιός Κατερίνα Κόρου συμπρωταγωνιστεί και ερμηνεύεισμυρναίικα τραγούδια και εκκλησιαστικούς ύμνους.

Λίγα λόγια για την παράσταση

Μια γυναίκα, η Ελπίδα, προσπαθεί να βρει τον χαμένο της γιο μέσα στις φλόγες της Σμύρνης. Μια άλλη γυναίκα με έναν νεαρό άντρα τής παρουσιάζεται και γίνεται αρωγός της. Η Ελπίδα δεν μπορεί να κατανοήσει εκείνες τις τραγικές στιγμές που ζει, ότι μπροστά της βρίσκονται η Παναγία και ο Άγιος Ιωάννης, ο μαθητής Του. Παρότι εγκλωβισμένη στον προσωπικό της Γολγοθά, η Ελπίδα θα καταλήξει να ακολουθήσει την Παναγία σε ένα διαφορετικό οδοιπορικό όταν πια όλα γύρω της θα είναι χαμένα για την ίδια. Η Παναγία θα της δείξει την Οδό του Μαρτυρίου του Θεανθρώπου προς τον Γολγοθά. Θα της παρουσιάσει την άκρα πικρία της Μητρός μπροστά στο πέρασμα του Υιού της. Εκεί η Ελπίδα θα κατανοήσει ότι το δράμα Του εμπεριέχεται στο προσωπικό δράμα του καθενός μας ξεχωριστά. Η μεγαλοσύνη της Παναγίας θα της διδάξει ότι η καρτερία και η συγχώρεση είναι αρετές σπουδαιότερες και ισχυρότερες του πόνου. Μπροστά από τα μάτια της Ελπίδας θα παρελάσουν πρόσωπα του Θείου Δράματος αλλά και της Καταστροφής της Σμύρνης. Ο Άγιος Ιωάννης, η Μαρία η Μαγδαληνή, ο Ιούδας, ο Πόντιος Πιλάτος, η Μοιχαλίδα, ο Χρυσόστομος Σμύρνης, ο Νουρεντίν Πασάς αλλά και απλοί άνθρωποι θα παρουσιαστούν και θα μιλήσουν για τα δρώμενα, ενώ ταυτοχρόνως το υμνολόγιο και τα λόγια των Ευαγγελίων της Εκκλησίας και η προφορική μας παράδοση θα πλαισιώνουν τους λόγους των ηρώων.

Σκοπός της παράστασης

Ο σκοπός της συγκεκριμένης παράστασης δεν είναι άλλος από το να μπορέσει και ο πιο απλός θεατής να προσεγγίσει μια τόσο σημαντική και εξαιρετικά επίκαιρη στιγμή της ελληνικής Ιστορίας, από μία πλευρά διαφορετική. Η Σμύρνη, όσο και αν ακουστεί κοινότοπο, δεν αποτελεί ουδεμία εξαίρεση από τις υπόλοιπες πόλεις του ελληνισμού, που στα χρόνια του οθωμανικού ζυγού υπέστησαν διωγμούς, καταστροφές, σφαγές, εξανδραποδισμούς και υποδουλώσεις. Από τη Βασιλεύουσα έως την πρόσφατη μαρτυρική Κύπρο, ο κατάλογος των πόλεων είναι ατέλειωτος. Η παρουσία όμως της χριστιανικής πίστεως και των ιερέων της υπήρξε αρωγός βασικός και ουσιώδης. Ήταν το στοιχείο αυτό που, μαζί με το φρόνημα του λαού, κράτησε ψηλά την αντοχή, την ελπίδα, την καρτερία και την υπομονή των διωχθέντων. Έτσι λοιπόν, με την παρουσία της στο έργο, η Παναγία, που αντιπροσωπεύει για όλους τους χριστιανούς στη γη το μέγιστο παράδειγμα υπομονής και εγκαρτέρησης, προστρέχει ως η απόλυτη και πανταχού παρούσα «μάνα» να παρηγορήσει τα παιδιά της. Τα παιδιά της, αυτά που στο πρόσωπο της Ελπίδας, της Σμυρνιάς μάνας, υποφέρουν και στενάζουν την αποφράδα εκείνη ημέρα της Καταστροφής της Σμύρνης. Η νοητή μεταφορά της Ελπίδας, από την Παναγία και τον Άγιο Ιωάννη στην Οδό του Μαρτυρίου, υποδεικνύει και επισημαίνει τη μέγιστη στιγμή του ανθρώπινου γένους. Τη στιγμή που ο άνθρωπος ως ελεύθερο ον, κατά Θεού παραχώρηση αλλά και από προσωπική επιλογή, αποφασίζει να «σκοτώσει» τον αθάνατο και έναν δημιουργό του. Μπροστά λοιπόν σε αυτό το Θείο Δράμα, η Ελπίδα κατανοεί ότι η Καταστροφή της Σμύρνης δεν είναι τίποτα άλλο παρά ακόμα μια τραγική στιγμή της απώλειας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Ουσιαστικά θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι μια αναβίωση, μετά από τέσσερις αιώνες, του λειτουργικού δράματος που εμφανίστηκε στον Μεσαίωνα και άκμασε μέχρι και τον 16ο αιώνα.

Μου ζητήθηκε από τον σκηνοθέτη Μενέλαο Τζαβέλλα να γράψω ένα επετειακό θεατρικό έργο για τα 100 χρόνια από την Καταστροφή της Σμύρνης. Το πρόβλημα που με απασχόλησε ήταν ότι τη θεατρική περίοδο 2022-2023, πολλοί συγγραφείς θα καλούνταν να γράψουν κάτι ανάλογο. Το θέμα της Σμύρνης είναι γνωστό στο ελληνικό κοινό και έχει παρουσιαστεί με πολλές και διαφορετικές μορφές (μελέτες, βιβλίο, μυθιστόρημα, θέατρο κ.λπ.). Το να γράψω λοιπόν μια παράθεση ιστορικών γεγονότων με το όποιο μυθοπλαστικό πλαίσιο μού ήταν σχεδόν αδιάφορο συγγραφικά. Έπρεπε να αναζητηθεί από εμένα ένας άλλος κάπως καινούργιος τρόπος για να ειπωθούν τα γεγονότα των ημερών εκείνων. Έτσι, κατέληξα σε μια πεποίθηση για τις ημέρες εκείνες, που είχα πάντα. Ότι πέρα από την ιστορικότητα των στιγμών, η Καταστροφή της Σμύρνης εμπεριείχε και μια τρόπον τινά «θρησκευτικότητα». Επέλεξα λοιπόν να ενσωματώσω σε αυτό το τόσο καθοριστικό γεγονός της νεότερης ελληνικής Ιστορίας ένα απείρως σπουδαιότερο. Αυτό της πορείας προς τη Σταύρωση του Θεανθρώπου. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει ανθρώπινο δράμα που να μη συμπεριλαμβάνεται, να μην «εσωκλείεται» σε αυτό του Θείου Δράματος. Έτσι, δημιουργήθηκε μια θεατρική συνθήκη με την παρουσίαση του παραλληλισμού των ζωών και των γεγονότων της Σμύρνης με αυτών των γεγονότων προς τη Σταύρωση.